18-07-2018, Terug uit het land achter Gods rug
Ik ben nu al weer 3 weken terug uit het land van de zwarte bergen. Een onvergetelijke vakantie versterkt door het lezen van het boek Het land achter Gods rug van A. den Doolaard. Den Doolaard schreef over Montenegrijnen het volgende:
Want de Montenegrijnen zijn een volk dat de laatste 5 eeuwen 77 oorlogen heeft gevoerd tegen vreemde indringers: Turken, Albanezen en Oostenrijkers. Het kunnen er ook 81 zijn; de beste historicus raakt de tel kwijt in Montenegro's verzengde kronieken. Maar waar de geschiedenis verbrandde, daar bestond het ras voort dank zij de gewapende man. Hij schatte niets hoger dan zijn geweer; daarna pas kwamen zijn paard, zijn huis en zijn vrouw. Het ras had natuurlijk evenmin kunnen voortbestaan indien de Montenegrijnse vrouwen geen meisjes ter wereld hadden gebracht; toch wekte dit steeds het grimmige displezier van vechters die beter konden mikken dan nadenken.
Den Doolaard beschrijft het land zoals ik als klein kind het jaren geleden in de schoolboeken zag uitgebeeld. Een land van woeste vechters en een ijzeren wil, een land dat tijdens de eerste wereldoorlog zijn vrijheid kwijt raakte, en na afloop van deze oorlog zijn onafhankelijkheid. Pas in 2006 heeft Montenegro zijn onafhankelijkheid terug gewonnen.
Over de bergwereld van Montenegro en met name de bergen ten Noorden van de stad Nikšić, had den Doolaard ook een fraaie zin. Nadat hij eerst schreef over het Baai van Kotor, het meer van Shkodër, en het gebied rondom de berg Lovćen en de stad Cetinje, schreef hij:
Maar er is nog een deel dat bijna niemand kent: het 'Land achter Gods rug', zoals de Montenegrijnen zelf zeggen, verwaarloosd, verkommerd, vergeten. Ontzaglijke weideplateau's, bespikkeld met witte zwerfsteen, rollen voort tussen bergketenen van zwart graniet. De sneeuw komt er in november als zij laat is, en smelt in april als het voorjaar vroeg is.
In deze beschrijving herken ik nog steeds de bergwereld van het Noorden van Montenegro, meer dan 60 jaar nadat den Doolaard deze zin optekende.
Ik ben al weer 3 weken terug in Nederland, Kroatië verloor de WK-finale van Frankrijk, zit ik nog steeds vol met herinneringen, en maak ik al weer nieuwe plannen, om dit gebied verder te verkennen. Mocht ik vergeten waar ik geweest ben, dan herinneren de vele magneetjes op mijn koelkast uit Kotor, de Tarabrug, Mostar, Blagaj en Dubrovnik mij weer aan mijn reis.
De vakantie is bijna voorbij. Om 14:00 wordt ik op het vliegveld verwacht om de auto in te leveren. Om 7:00 sta ik op, en begin gelijk met het opruimen van mijn tent. Slaapmat laten leeglopen, en mijn slaapzak inpakken. Ik laat mijn tent nog een half uur luchten om alle dauw uit de tent te krijgen. Dan eerst even ontbijten. Ik eet mijn laatste restjes op. De laatste Kravica yoghurt, laatste Montenegrijnse muesli, en drink hierbij mijn laatste sap. De vuile vaat doe ik in de afwasbak. Mijn tent is nu droog, inpakken dus. Hierna volgt het zorgvuldig inpakken van alle zware spullen in mijn plunjebaal uit mijn militaire diensttijd. Zorgvuldig laat ik voldoende ruimte voor mijn toilettas, en sportschoenen. Daarna pak ik mijn rugzak zo in dat alles erin zit, en ik precies weet waar alles zit.
Met de auto rijd ik naar het washok. Wel een beetje lui, doe de afwas en ga daarna sanitair recreëren. Scheren, tandenpoetsen en daarna heerlijk douchen. Bij het verlaten laat ik bewust de rest van mijn 2 weken geleden gekochte shampoo en scheerzeep achter, de tandpasta neem ik wel mee. Ik leg mijn handdoek op de hoedenplank te drogen.
Het is mooi weer de handdoek zal dus snel drogen.
Tijd om af te rekenen. Hier volgt de nieuwe verrassing. Mijn creditcard doet het niet. Toch even checken wat er aan de hand is. Met mijn iPad zoek ik op mijn bankpakket wat er aan de hand is. De bank brengt spoedig uitkomst. Ik heb nog slechts €14 krediet over op mijn kaart, van de €1500. Dat begrijp ik, de vliegtickets, de autohuur heb ik met mijn creditcard betaald, is nog niet afgeschreven, ik heb een keer gegeten en twee maal getankt met mijn kaart, en bovenal staat de borg van de auto gereserveerd op mijn kaart. Nota bene, twee weken terug vroeg het verhuurbedrijf mij of dit geen probleem is. Eigen schuld, een volgende keer iets anders verzinnen. De staf is zeer hulpvaardig en laat mij met Euros betalen, veel Kroatisch geld heb ik immers niet. Ik krijg pakken Kuna terug. Ik zal op weg naar het vliegveld met deze Kuna tanken. Heb nog ongeveer 12 liter nodig om de tank halfvol af te leveren.
Dubrovnik, oude stad
De stad uitrijden vormt net zo'n uitdaging als het vinden van de camping 2 dagen terug. Ik wil de brug over de baai goed op de foto zetten, en daarvoor moet ik in de richting van Split de stad verlaten. Ook nu ontbreekt op een cruciale plek het bordje, en verlaat de stad in de richting van het vliegveld. Op een parkeerterrein kan ik de auto omkeren, waarna ik in de richting van de brug rijd. Hier een ruime plek om de auto te parkeren. Deze brug heeft de naam van de hoogst omstreden eerste president van Kroatië, Franjo Tuđman, gekregen.
Nu ga ik terug richting vliegveld. Onderweg stop ik om nog eenmaal een blik op de oude stad Dubrovnik te werpen. Om de tijd te doden neem ik bij een supermarkt op het terras wat te drinken. Iets eten kan hier niet, moet ik onderweg nog wat voor verzinnen. Ik tank onderweg het geplande aantal liters, en koop bij een Pekara wat lekkere broodjes.
Op parkeerterrein neem ik één van mijn gekochte broodjes, terwijl geniet van mijn laatste blikken over de Adriatische zee. Het vliegveld is nog geen 10 km rijden vanaf hier.
Om 13:45 verlaat ik het parkeerterrein met als bestemming Čilipi airport. Op het vliegveld is het even zoeken naar het parkeerterrein voor huurauto's. Nu is Čilipi geen Schiphol, binnen 5 minuten heb ik de parkeerplek gevonden. Auto afleveren. Geen enkele schade. Goed gedaan vind ik zelf.
Hier merk ik dat een vliegveld toch anders is dan de rest van Kroatië. Als ik bij het verhuurbedrijf een bagagetrolly zoek, zie ik een mannetje 5 trollies naar het vliegveld rijden. Ondanks mijn schreeuwen loopt hij onverstoorbaar verder. In de vertrekhal staat een enorme rij achter een Easyjet incheckbalie. De informatie toont dat de gate al geopend is, dus ik ga aan het einde van de rij vragen of dit de rij voor Amsterdam is. De dame keek mij oliedom aan. Waarom kunnen jonge mensen, die geen Engels kennen zo dom kijken? Ze kunnen zich beter schamen!
De lege balie ernaast is open, en bedient de vlucht naar Amsterdam. Plunjebaal ingecheckt, gewicht nu 19,1 kg. Dat is 500gr meer dan op de heenweg, maar nog steeds ruim onder het maximum gewicht van 23 kg.
Ook hier slaat het noodlot weer toe. Als ik mijn chocoladebroodje eet, spuit de chocolade over mijn witte shirt. Straks even schoonmaken.
Op vliegveld wissel ik mijn laatste Kuna. Kroatië wil over naar de Euro, dus kan ik ze beter kwijt zijn. Op het toilet spoel ik de chocoladevlekken zoveel mogelijk uit mijn shirt. Ik kan nu al boarden, dat gaat snel. De beveiliging op het vliegveld toont zich zo onvriendelijk mogelijk. Jammer, een dergelijke onvriendelijkheid heb ik noch in Montenegro noch in Bosnië en ook niet in de rest van Kroatië meegemaakt. Nadat ik op mijn sokken stond en mij afvroeg waar ik mijn schoenen moest laten, kreeg ik alleen maar Box toegebeten. Op Schiphol geven ze je deze in ieder geval nog aan. Met bus de naar het vliegtuig. Het duurt een eeuwigheid die 200m naar het vliegtuig. Gelukkig heeft de bus airco.
In het vliegtuig verbaas ik mij over wat iedereen als handbagage meeneemt. Bij Easyjet moet je betalen voor ruimbagage, dus gaan er complete koffers als handbagage mee.
Ook in het vliegtuig weer vertraging. Al weer geen slot beschikbaar, verwachte vertraging ongeveer 45 minuten. De piloot biedt iedereen, die dat wil, aan de cockpit te bekijken. Ik was de eerste die dat leuk vond, dus met camera trok ik naar voren. In de cockpit moet ik gelijk denken aan de serie Aircrash investigation. Alle zekeringen die stuk kunnen gaan, en na vele duizenden vluchtkilometers tot een crash kunnen leiden. De tweede piloot maakt foto's van mij terwijl ik op de stoel van de gezagvoerder zit. Leuke ervaring, dit verzacht het leed van de vertraging.
Aan de andere van het gangpad zit een jong Nederlands stel. Zij zijn een week in Kroatië geweest. Zij zijn gevlogen naar Pula, en gedurende een week, langs de kust naar Dubrovnik gereden. We bekijken elkaars foto's en ondergaan zo de vlucht. Even na 18:00 landt het vliegtuig op Schiphol, en taxiet naar pier H. Deze pier is een no-nonsense pier speciaal gebouwd in 2005 voor low-cost carriers. Hier geen loopbrug, maar met de trap uitstappen. Vandaar rechtstreeks de pier naar binnen. De trap omhoog, en naar paspoortcontrole en bagage ophalen. Dan met de trein naar huis. Maar waar is mijn jas en OV-kaart. Oeps, die ligt nog in het vliegtuig. Naar de informatie, wat moet ik doen? Gaat u naar de Easyjet bagagedesk, die weten meer. Al daar kreeg ik te horen dat mijn jas gevonden is, en dat de dame over een half uur de jas komt brengen. Om de tijd te doden eet ik een lekkere salade met quinoa. Ik haal mijn jas, maar moet wel eerst wachten tot 2 Chinezen iets ingewikkelds afgerekend hebben ieder individueel met hun creditcard. In de trein zit ik naast een Spaanse dame, die uiteraard geen Engels spreekt, maar in Den Haag de bevalling van haar hoogzwangere dochter gaat bijwonen. Op Den Haag CS neem ik een taxi naar huis. De plunjebaal weegt als lood, ik wil niet langer sjouwen. Ik geef de taxichauffeur de juiste instructies hoe bij mijn huis te komen. Ik wil geen verrassingen met taxi's meer.
De één na laatste dag van mijn vakantie breekt al vroeg aan. Op het busparkeerterrein staat een bus met lopende motor. Waarschijnlijk moet de airco eerst op temperatuur komen. Vandaag begint de dag met lichte regen. Dus lekker douchen en dan op weg. Vandaag ga ik de oude stad Dubrovnik bezoeken.
Stormtrooper
Dat Dubrovnik de laatste jaren steeds meer tot een filmlocatie is geworden, toont de foto van de stormtrooper hiernaast. Het 8e deel van Star Wars is voor een deel in de oude stad opgenomen. Daarnaast vormt Dubrovnik vanaf seizoen 2 het decor voor de fictieve stad King's Landing uit de TV-serie Game of Thrones. In Dubrovnik moet voor alles betaald worden, en ook dik. Dat begon al in de bus naar de poort van de oude stad, waar ik 15 KN ( €2,00 ) voor mag dokken. Wel handig die bus, want met de auto is zo'n bezoek niet te doen.
Na het betreden van de stad jaag ik er een groot deel van mijn kuna's doorheen door tickets voor de stadswallen en de Game of Thrones tour te kopen.
Voorzien van tickets neem ik een kopje koffie op een terras, terwijl de stad langzaam volloopt. In drommen trekken de toeristen langs over de hoofdweg, de Stradun, door de oude stad. Iedere bus laadt weer een 20-30 toeristen uit.
Na de koffie start ik met de stadswallen. Ik zie dan gelijk hoe modern de toegangscontrole hier werkt. Geen afscheuren van controlestrookjes, het ticket wordt keurig ingescand.
De stadswallen van Dubrovnik zijn een monument op zich. Maar liefst 25 meter hoog en 4 tot 6 meter dik aan de landzijde, aan de zeekant zijn de wallen een stuk minder dik, slechts 1,5 tot 5 meter. De verklaring hiervoor is eenvoudig te vinden. De wallen aan zee zijn gebouwd op steile kliffen, en daarmee extra hoog.
De efficiëntie waarmee het toerisme in goede banen geleid wordt, kent in Dubrovnik geen grenzen. Op de stadswallen is eenrichtingsverkeer voor bezoekers. Geen overbodige luxe gezien het grote aantal bezoekers. Bovenop de stadsmuren loopt een grote colonne in één richting over de 2 km lange muren.
Deze muren dateren van de 14e eeuw. Voor Dubrovnik, of wel Ragusa zoals de stad toen genoemd werd, was het noodzakelijk zich te beschermen tegen het Ottomaanse rijk enerzijds en de Republiek Venetië anderzijds. Ragusa hield stand door het vaardig toepassen van diplomatie, en door te balanceren op het evenwicht tussen de machten Venetië en Constantinopel. Mocht diplomatie niet toereikend zijn, dan zocht Ragusa zijn toevlucht tot omkoping.
Lovrijenac fort, Dubrovnik met Pile haven
In de 17e eeuw begon de macht van Ragusa te tanen. Enerzijds, door de neergang van het Ottomaanse rijk, waardoor het evenwicht tussen Venetië en Constantinopel verstoord werd, anderzijds door de grote aardbeving in 1667, die de stad grotendeels verwoestte, maar de stadswallen vrijwel ongedeerd liet. Daarnaast zorgden Portugese ontdekkingen voor verandering van de specerijenroutes. Deze handelsroutes liepen steeds minder door de Middellandse Zee.
Ter compensatie van het verstoorde machtsevenwicht zocht Ragusa steun in Wenen, de nieuwe supermacht in Europa.
Met de komst van Napoleon was het definitief gedaan met de onafhankelijkheid van de stad. Napoleon annexeerde de stad in 1808, en maakte de stad een onderdeel van de Illyrische provincies, een onderdeel van het Franse rijk. Als gevolg van het Congres van Wenen in 1815, annexeerde het Habsburgse Rijk de Illyrische provincies, en daarmee de stad.
Tot 1918 was de stad Dubrovnik een onderdeel van Oostenrijk-Hongarije, waarna t.g.v. het uiteenvallen van dit rijk, de stad een onderdeel werd van het Koninkrijk Joegoslavië. Tot zover de geschiedenis.
Uitzicht vanaf de Minčeta toren
De route over de stadswallen loopt vanaf de Poort van Pile naar de westkant van de stad, om daarna af te buigen naar de haven van de stad. Na haven komt de Minčeta toren in zicht. Dit is één van de grote verdedigingstorens van de stad. Bovenaan deze toren is het uitzicht op de oude stad schitterend.
Vanaf de Minčeta toren is het nog maar een klein stuk naar de Poort van Pile, waar ik weer afdaal naar de benedenstad.
Hier neem ik even de tijd om te lunchen, ik heb nog tot 16:00 voordat mijn Game of Thrones tour begint. In een zijstraat van de Stradun neem ik een lichte zwarte risotto met een glas witte wijn. Smaakt uitstekend.
De Minčeta toren bij beter weer
Om 16:00 moet ik bij de fontein van Onofrio uitkijken naar een dame met een rode paraplu, die ook daadwerkelijk al om 15:50 gereed staat. Nadat de inschrijvingen gecheckt zijn, vertrekt mijn gids Iva Nikolić voor een rondleiding langs alle filmlocaties. Iva werkt als stand-in mee aan vrijwel alle episodes van Game of Thrones, die in en rond Dubrovnik zijn opgenomen, omdat haar postuur en lengte overeenkomt met maar liefst 3 vrouwelijke actrices uit de serie. In de scenes waar deze actrices speelden, werkte zij om de cameraploegen de juiste shots voor te laten bereiden.
We verlaten de Poort van Pile, om vervolgens af te dalen naar de ingang van het Lovrijenac fort.
Aldaar krijgen we een lesje geschiedenis, waarover ik hierboven al schreef.
De binnenkant van het Lovrijenac fort is één grote filmset. Diverse scenes komen mij direct voor ogen, als ik over de kantelen van het fort loop. Iva geeft ons wat background informatie over wat allemaal aan de filmset veranderd moest worden om ze authentiek laat middeleeuws te laten lijken. Allerlei moderne infrastructuur zoals bedrading, antennes en pijpleidingen moesten verwijderd ofwel gecamoufleerd worden. Als uiterste maatregel is CGI toegepast, maar zeer duur.
Iva verhaalt
Daarnaast vertelt Iva nog sappige anekdotes over diverse acteurs. Zo is de acteur Jack Gleeson en heel plezier persoon om mee te werken, terwijl hij de meest gehate persoon speelt, King Joffrey. En dat de lengte, of liever het gebrek daaraan, van Kit Harington, voor vrouwen een grote teleurstelling is. Daarnaast vertelt ze mij dat zij de Nederlandse acteur Michiel Huisman een lekker ding vindt.
We verlaten het fort en lopen naar de Pile haven, ook een bekende filmlocatie. Beneden heeft Iva weer een aantal fraaie anekdotes. Zoals de diepte van de haven. Geen enkel schip met een diepgang groter dan een kano kan veilig deze haven gebruiken. Alle scheepsbeweging in de serie in deze haven zijn nep. Daarnaast vind in de serie een kindermoord plaats, waarbij kinderen in de haven worden verzopen. Niet iedereen was bij voorbaat overtuigd, dat je kinderen voor de opnames van deze scene langdurig en regelmatig onderwater kan duwen.
Kindermoord scene
Hiervoor is een typisch Kroatische oplossing bedacht, je neemt kinderen van een waterpolo team, die zijn het gewend!
We gaan weer door de poort van Pile naar de oude stad en lopen naar het Franciscaner klooster. Hier begint de 'Walk of Shame', een iconische scene in de serie. Moeilijk voor te stellen hoe een dergelijke scene op te nemen. De straat is bezaaid met terrassen, die moesten allemaal weg, en over de straten hangen elektra. De productiekosten van het verwijderen of camoufleren van dit ongewenst straatmeubilair zijn hoog, om nog maar te zwijgen over de compensatie voor de ondernemers. Ik krijg veel ins en outs van de filmindustrie te horen. Hoe lastig is het om 2000 figuranten in Kroatië te organiseren, als je bedenkt dat een 14e eeuwse omgeving wordt nagebootst.
Geen tatoeages, daar gaan 25% van alle aanmeldingen
Geen haarimplantaten, daar gaan 25% van alle vrouwen
Gezien de geringe lengte van de meeste acteurs, niet langer dan 175-180cm. In Kroatië is dat zeer moeilijk.
We sluiten af bij een souvenirwinkel, waar een complete ijzeren troon staat. Hiermee eindigt ook de Tour. In de stad hoor ik dat Duitsland is uitgeschakeld op het wereldkampioenschap voetbal. Ik kan niet nalaten hierom te lachen.
Ik neem een ijsje en vertrek uit de stad. Bij de ingang van de stad staat een informatiebord, die alle granaatinslagen van het beleg van Dubrovnik (1991-1992), toont. Het is een indrukwekkend aantal, dit aantal inslagen verklaart ook het kleurverschil in de dakbedekking.
Op de camping eet ik wat, en ga uitgeput slapen. Morgen weer
Een warme nacht, af en toe onderbroken door het geluid van het aanslaan van de airco. Tegen 7:30 sta ik op, om mij klaar te maken voor het ontbijt. De warmte van de kamer en de airco heeft wel 2 shirts die ik gisteren gewassen heb, gedroogd. 4 etages beneden is de eetzaal verbaas ik mij over de enorme hoeveelheid eten uitgestald op de ontbijttafel. Er is helemaal niemand in de eetzaal, en ik ben duidelijk de eerst gast aan het ontbijt. Wel goed te zien dat ik in moslim gebied ben, de ontbijttafel staat vol mierzoete in honing gedrenkte lekkernijen. Al die zoetigheid wordt overigens prima gecompenseerd door de overdaad aan vers fruit.
Terug op mijn hotelkamer ruim ik alles op, en ontdek ik een heuse minibar op mijn kamer. Een minibar in een moslim gebied? Toch wel vreemd.
Na het afrekenen ga ik naar een paar laatste indrukken van Mostar opdoen. Nogmaals naar de oude stad, en natuurlijk de oude brug.
Karađozbegova moskee
Wat mij opvalt in de stad is het grote aantal moskeeën aan de oostzijde, en de invloeden van Turkse en Arabische instellingen in de stad. Willen deze landen het vuur dat al jaren gedoofd is, weer laten oplaaien?
Na een tiental minuten ben ik weer bij de oude brug. Deze brug is in opdracht van de Turkse sultan Süleyman I in 974 AH ( 1567 n.c ) opgeleverd. De architect die deze brug moest laten bouwen, deed dit onder doodsbedreiging.
In die tijd vormde de bouw van een dergelijke brug een dusdanige uitdaging, dat de architect voor de uiteindelijke oplevering van de brug ook al vast zijn begrafenis heeft geregeld.
Ik schreef al eerder, dat deze brug in 1993 door Kroatische troepen was vernietigd. De voor de vernietiging verantwoordelijke generaal Slobodan Praljak, is eerst door het Joegoslavië tribunaal beschuldigd, en daarna vrijgesproken voor deze vernietiging. De brug was een legitiem doel.
Met Slobodan Praljak is het later slecht afgelopen, toen hij door het tribunaal op o.m 5 gevallen van misdaden tegen de menselijkheid is veroordeeld. Na het afwijzen van het hoger beroep tegen de uitspraak, pleegde Praljak, voor de ogen van de camera's, in Den Haag op 29 november 2017 zelfmoord.
In de ochtend is het minder druk bij de brug. Hier maak ik gebruik van, om beneden aan de brug de gebruikelijke foto's te maken. Op de terugweg naar waar ik de auto geparkeerd heb, word ik aangesproken door een bedelend jongetje van nog geen 10 jaar. Met z'n kleine handje trekt hij aan mijn arm. Het is moeilijk om aan de verleiding te weerstaan, de jongen wat te geven. Toch lukt het mij.
Nadat ik een ommetje gemaakt heb om een oud Ottomaans huis te bekijken, zie ik het bedelende jongetje weer, terwijl hij een gekochte zak chips eet.
Voordat ik verder loop naar de auto, stap ik eerst een Pekara binnen om een paar heerlijke broodjes te halen. Hier pakt nu een bedelend meisje mijn arm met de dezelfde vragende oogjes als het jongetje een kwartier eerder. Mijn hart breekt, terwijl ik weet dat in een trots moslimland bedelen als vernederend wordt ervaren.
Als ik Mostar uitrijd, moet ik nog eens vol in de remmen voor een hond, die vlak voor de auto oversteekt. Vlak bij het vliegveld van Mostar sla ik af naar Blagaj. Hier is het huis van de derwisjen dat ik zeker moet bezoeken.
In Blagaj leidt een onooglijk smalle weg mij naar het huis van de derwisjen, Blagaj Tekke. Hier de gebruikelijke toeristenkraampjes, maar met een serene rust. Deze plek is een islamitisch heiligdom, zeer idyllisch gelegen over de rivier de Buna, die op deze plek uit de berg stroomt.
Als ik het heiligdom bezoek, ben ik blij dat ik een lange broek heb aangetrokken. Bij het betreden van dit heiligdom is immers gepaste kleding verplicht, d.w.z. geen shorts, geen schoenen, en voor vrouwen een hoofddoek. Eventueel kunnen bezoekers bij betreden kleding lenen, hoofd- en omslagdoek voor vrouwen en een kaftan voor mannen.
Blagaj Tekke
Binnen heerst een serene rust. Ik begrijp nu hoe kostbaar deze rust kan zijn, en waarom deze rust juist hier zo gekoesterd wordt. Op de vloeren liggen tapijten die ieder geluid dempen, aan de muren teksten in het Arabisch, die ik niet kan lezen.
Binnen kom ik een Kroaat tegen die grappen maakt over de kaftan, die hij heeft moeten lenen om binnen te komen. Ik wijs hem erop dat dit religie is, en dus niet mee gespot mag worden.
Buiten komen we elkaar weer tegen op het terras aan de rivier de Buna. Hij is met zijn vrouw onderweg in Bosnië. Zijn vrouw is Bosnische. Hij is inmiddels met pensioen, heeft in New York zoveel geld verdiend, dat hij in Kroatië niet meer hoeft te werken. Hij trakteert mij op een kop Bosnische koffie. Deze koffie heeft veel weg van Turkse, wat natuurlijk niet opvallend is, gezien de geschiedenis waar Turken tot 1878 over dit gebied geheerst hebben.
Bosnische koffie
Onder mij stroomt de rivier de Buna. Deze rivier stroomt hier rechtstreeks uit de berg, met gemiddeld 30m³/s. Het is een van de grootste bronnen van Europa, en het water is glashelder. Zwemmen is hier verboden, het water is veel te koud.
Tegen 14:00 rijd ik verder naar Dubrovnik. Kort voor de Kroatische grens schiet een kat voor de auto langs. Ik moet het beest toch zeker geraakt hebben, maar ik zie gelukkig achter mij niets op de weg liggen.
Hier zie ik ook de eerste afstandsindicatie. Het is nog 115 km naar Dubrovnik. Het kost geen moeite met een Kroatische huurauto de grens over te steken. Bij Metković verlaat ik definitief de Neretva, de rivier is hier behoorlijk aangewassen, en vormt hier een delta. Vanaf nu ga ik in zuid-oostelijke richting naar Dubrovnik. Voor mij uit zie ik staan Neum 20 km, Dubrovnik 90 km. Nog een eind te gaan, maar wel langs de uitstekende Jadranska Magistrala, de kustweg langs de Adriatische zee.
Het bord Neum duidt wel op wederom de passage van Bosnisch-Kroatische grens en wel 2-maal. In 1699 met het tekenen van de Vrede van Karlowitz, is Bosnië 20km Adriatische kust toegewezen. Na Tweede wereldoorlog heeft Tito de grenzen van de deelrepublieken Kroatië en Bosnië binnen de Joegoslavische Federatie vastgelegd, overeenkomstig deze grenzen.
Dubrovnik is door deze strook Bosnië afgezonderd van de rest van Kroatië.
Kroatië heeft plannen om dit stuk m.b.v. een brug en tunnels te omzeilen, maar de uitvoering van dit plan ligt voorlopig stil vanwege de politieke commotie. De grensposten Neum 1 (Bosnië) en Neum 2 ( Kroatië ) passeer ik zonder problemen, ik hoef zelfs mijn paspoort niet te laten zien.
Grenspost Neum 1
Bij de post Neum 2 stuurt een bloedmooie Kroatische grenswacht mij door. Welkom in Kroatië!
De Franjo Tuđmanbrug
Vanaf nu raas ik door naar Dubrovnik. Voordat ik het weet ligt in de verte de Franjo Tuđmanbrug over een baai van de Adriatische zee. Ik sla af om langs de baai mijn camping te zoeken. Helaas is deze camping niet langer aanwezig, dan maar naar de stadscamping van Dubrovnik. Deze camping in Dubrovnik te vinden is een probleem op zich. Op cruciale kruisingen ontbreekt een bordje, waardoor ik nog wel een halfuur nodig heb, om de camping te vinden.
Tegen half zes draai ik de camping op. Hier ervaar ik aan levende lijve het prijsniveau van Dubrovnik.
Dubrovnik is de duurste stad van Kroatië en laat dat weten ook. Een kampeerplek hier kost evenveel als een hotelkamer in Montenegro. Had ik thuis maar een betere plek moeten uitzoeken! Tentje neerzetten, en een hapje eten. Ik eet mijn laatste restjes worst en kaas op, en drink hierbij een paar glazen Montenegrijnse wijn.
Vanavond speelt Kroatië tegen IJsland, dat wil ik in Kroatië wel eens meemaken.
Ik stap een restaurant binnen, en hoewel de zaak helemaal niet vol zit, moet ik ook iets te eten bestellen, alleen drinken is niet de bedoeling. Ik bestel een salade met bier, en beleef een bijzondere avond. Is voetbal in Nederland een vreemde bedoeling, in Kroatië is de beleving nog veel intenser.
Kroatisch schaakbord
Het begint met het volkslied, dat met het hand op het hart, zoals de Amerikanen dat doen, gezongen wordt. In de pauze toont de Kroatische TV een speciaal gecomponeerde fan song. Het lied heeft veel weg van een strijdlied, met veel vlaggen en het overbekende Kroatische schaakbord. Waag het niet dit symbool een theedoek te noemen. Toch een heel klein beetje eng. Maar goed, geen 10 minuten reclame tijdens de pauze.
Zie onder een link naar Youtube, met de fan song Naprijed Hrvatska.
Op de camping ontvang ik een bericht van het autoverhuur bedrijf, met excuses voor de onduidelijke mails, met een lijst met landen waarheen de auto wel en niet mag rijden. Een beetje laat maar toch wel duidelijk.
Toch ga ik goed slapen. Na inspectie van de auto heb ik geen resten dode kat gezien.
Dit is de dag waarop een nieuw avontuur begint, het doorkruisen van Bosnië-Herzegovina, om in Mostar uit te komen. Als ik eens wist wat mij te wachten staat.
Op de camping aan het Pivameer maak ik mij gereed voor het vertrek. Ik rol mijn slaapzak op, en neem een verfrissende duik in de rivier de Vrbnica, die het meer voedt.
Ontbijt op camping Vrbnica
Bij het verlaten van het water schuif ik het vergiet van mijn Beierse buren wat hoger op. Het waterpeil is iets gestegen, een blikje bier ligt nog in het vergiet, maar het halflege pak melk begint al te drijven. Zodra de Beiers wakker zijn zal ik ze waarschuwen.
Ik maak een ontbijt met heerlijke Kravica yoghurt, met muesli en blauwe bessen. Hierna reken boven af, bij de campinghoudster die hooguit 10 woorden Engels spreekt. Voor €5,00 euro heb ik hier overnacht. Het grintpad met de 20% stijging bezorgt mij geen enkel probleem.
In het dorp Plužine koop ik nieuwe yoghurt en rijd door naar de Bosnische grens.
Lonely Planet noemde de weg langs het Pivameer al een wonder van wegenbouw, en deze kwalificatie is geheel terecht. De weg hangt als het ware tegen de berghelling, en loopt door vele tientallen tunnels over 25 km naar de grens. Ik passeer hier eerst de Mratinje dam die het Pivameer afsluit, en daarna een hoge brug over de Piva.
Bij het gehucht Šćepan Polje bereik ik de grens met Bosnië en Herzegovina. De eerste douane post passeer zonder problemen, vanaf hier rijd ik over een houten brug met rammelende planken naar de Bosnische grens, hier zie ik zowel een Bosnische als Servische vlag.
Een nette, geschoren douanebeambte controleert mijn paspoort en autopapieren. Hij wenst mij in keurig Engels een goede reis. Tot zo ver mijn entree in de Republika Srpska.
De Republika Srpska is één van de twee deelrepublieken van de federatie van Bosnië en Herzegovina, ontstaan in 1994 tijdens het uiteenvallen van Joegoslavië, en formeel vastgelegd in de Akkoorden van Dayton.
De Republika Srpska vormt een afscheiding van Bosnië en Herzegovina, met een voornamelijk Servische bevolking. Op het territorium van de Republika Srpska vonden op grote schaal etnische zuiveringen plaats, opgedragen door de eerste president Radovan Karadžić.
Een bord langs de weg waarschuwt mij voor de slechte staat van de weg. Slechts 3 meter breed, met kuilen en grint. Adviessnelheid 30 km/h. Langs deze weg moet ik ruim 25 km afdalen langs de rivier de Drina, totdat ik in Brod ben.
Vlag van Bosnië en Herzegovina
Alles is hier onwerkelijk, langs de weg, als je dit pad zo mag noemen, ligt een aantal kampen voor wildwateractiviteiten, nog glimmend in de lak, terwijl ik langs de ruïne van een brug over een rivier rijd. Bij Brod wordt de weg beter. Over dit stuk weg heb ik een aantal e-mails gestuurd om te vragen of ik de auto hierover mag sturen. Uit het tweede antwoord heb ik kunnen ontcijferen dat het mocht. Maar echt duidelijk was het bericht nog steeds niet. Brod ligt niet heel ver uit de buurt van Srebrenica, het dorp dat onder de ogen van Nederlandse militairen door Servische bandieten etnisch is gezuiverd. Ik huiver als eraan terugdenk. In Brod zie ik ook een wegwijzer naar Sarajevo zowel in Latijns als cyrillisch schrift, 72 km rijden. Zodra ik de brug over de Drina oversteek, wordt de weg veel beter.
Langs de weg naar Sarajevo
Een goede weg trekt door hoge Bosnische bergen langs plaatsen bekend van de Olympische Winterspelen van 1984. Van de accommodaties van toen is niets meer over, alles is kapot geschoten. Even na 12:30 bereik ik Sarajevo, de stad waar op 28 juni 1914 door een politieke moord het verloop van de geschiedenis van de gehele verdere 20e eeuw is gevormd. Op die dag vermoordde Gavrilo Princip de Oostenrijkse aartshertog Franz Ferdinand, troonopvolger van de Oostenrijks-Hongaarse troon, en zijn vrouw Sophie, de hertogin van Hohenberg. De Oostenrijkse reactie op deze gebeurtenis leidde een maand later tot de start van de eerste wereldoorlog. Eenmaal buiten Sarajevo kom ik een wonder tegen, een gloednieuwe autosnelweg, weliswaar een tolweg, maar slechts een 20-tal kilometer lang, met een gloednieuw servicestation.
Sarajevo
Wat een contrast met de rest van Bosnië! De toiletten glimmen, net als de lippenstift van de koffiejuffrouw.
Zoals gezegd, aan alle goede dingen komt een einde, de snelweg wordt weer normale weg, en ik heb nog 92 km te gaan tot Mostar. Een goede weg dat wel, maar het vrachtverkeer maakt de weg tot een uitdaging. Gelukkig zitten er veel klimmen op de weg. Daar biedt dan het inhaalspoor uitkomst.
Naast mij loopt de rivier de Neretva, die hier door stuwen, complete meren vormt. Het grootste van deze meren op ongeveer 40km van Mostar, is het Jablanicameer, ontstaan na de bouw van een stuwdam in 1953. In Jablanica vond in 1943 de beroemd slag om de Neretva plaats. In deze slag wisten partizanen vernietiging door Duitsers te verhinderen, door een cruciale brug over de rivier de Neretva op te blazen.
De verwoeste brug over de Neretva
De film "Force 10 from Navarone" is losjes gebaseerd op deze slag. In de film wordt echter de brug over de Tara rivier in Montenegro verwoest. Dit is dezelfde brug die ik 3 dagen eerder bezocht heb.
De laatste kilometers vliegen voorbij. Onderweg had ik al besloten in een hotel te overnachten, geeft mij morgenochtend ook de tijd Blagaj met het huis van de derwisjen te bezoeken. Ik rijd Mostar binnen nadat ik een ander hotel na 5 km, niet gevonden heb. Nota bene, dit hotel zou ik 2 km eerder langs de weg moeten hebben zien liggen. Op naar het volgende, hotel Pellegrino, afstand 800m. 600m verder, verschijnt een bordje hotel 700m, nog 500m verder, een bordje, met 600m. Na nog 1 km, bij een parkeerterrein, hotel 70m. Ik zet de auto hier neer. De bewaker komt uit zijn stoel. Wat komt u hier doen? Ik vertel hem dat ik een overnachting kom boeken in hotel Pellegrino. "Doet u dat, en kom dan terug".
De Neretva in Mostar
In het hotel 4 etages omhoog, kamer uitzoeken. "Nee, ik wil geen grotere kamer, ik ga vanavond de stad in, en ga daarna slapen".
"Let me help you with your luggage", nou dat vond ik goed. Ik liep met de hotelbediende, 70 Bosnische meters, 150 meter dus, naar de auto. Ik sjoel alles wat ik nodig heb in mijn rugzak. Ik krijg korting op het parkeergeld, voor €5,00 mag ik hier staan tot morgenochtend. De normale prijs bedraagt 2 BM ( €1,00 ) per uur, dus ik ben akkoord. Ondertussen begint de muezzin met z'n gebed. Beneden krijg ik een welkomstdrankje aangeboden, als 2 heren in zeer traditionele moslim kledij binnenstappen. Met hun baarden van een centimeter of 10 kunnen ze zo uit Lawrence of Arabia gestapt zijn. Ik verberg mijn drankje achter mijn boek, ik wil geen aanstoot geven met mijn borrel. Weer 4 etages, omhoog, met een welkomstdrankje achter kiezen, tijd voor een douche. Het is hier benauwd, maar gelukkig is er airco.
Na de douche ga ik de stad bekijken. Het icoon van deze stad is natuurlijk de Stari most, de oude brug, in 2004 herbouwd, nadat Kroatische bandieten deze brug in 1993 hebben verwoest.
Nabij de Stari Most
Of de herbouwde brug nu echt verbindt, ik twijfel. Ik zie uitsluitend toeristen de brug oversteken. Lokalen steken rivier niet over. Ze willen ofwel op de moslim oostoever blijven, of op de katholieke westoever. Op de westoever hebben Kroaten na de oorlog de plaatselijk kerk, verdubbeld in hoogte. Daarnaast hebben de Kroaten een gigantisch kruis bovenop een nabij gelegen heuvel geplaatst. Om te tonen wie daar de baas is. Ik spreek een Bosniër aan om te vragen waar de beroemde brug is, ik krijg een heel verhaal terug. Hij is moslim, in de Bosnische oorlog gewond geraakt. Hij zegt dat het niet pluis is aan de westkant van de rivier, hij komt daar niet. Ik ben toerist, dus ik mag neutraal blijven. Ik eet aan de katholieke kant, omdat ik graag een biertje drink bij het eten, en neem een ijsje aan de moslim kant. Ook het geluid van de muezzin trekt zich niets aan van de grens van de religies. Tijdens het eten kom ik aardige Canadezen uit Quebec tegen. Ik had ze al ontmaskerd door hun voor Franstaligen goede Engels. Ik heb de avondsleutel nodig om mijn hotel in te gaan. Op mijn kamer neem ik nog een douche, en ga slapen. Ik blijf bovenop mijn bed liggen, meer heb ik hier niet nodig.
Vandaag vertrek ik uit Žabljak, weg van de camping Ivando, met als doel een plekje te vinden dichter bij de grens met Bosnië, om maandag door Bosnië naar Mostar te rijden. Het is heerlijk droog weer op de camping, dus een goede gelegenheid om de tent goed uit te hangen.
Drogende tentdelen
Dan droogt mijn tent in ieder geval een beetje. Vanochtend eet ik voor het laatst mijn ontbijt onder de luifel op de camping, terwijl mijn iPad aan de lader hangt.
Het afrekenen is ook hier weer een belevenis. Ik heb hier 4 nachten gestaan, benieuwd wat nu weer de rekening zal zijn. Als ik het kantoortje van de receptie binnenkom, zet de eigenaar ondanks het vroege uur (9:10) eerst een gevuld borrelglas neer, om vervolgens omstandig uit te leggen, dat een overnachting hier rond de €6,50 per nacht kost. Dat is goedkoop, maar met een nog grotere glimlach ga ik naar buiten als ik slechts €5,00 per nacht moet betalen. Ligt het aan de borrel, of ben ik gewoon gematst? Ik zal het niet weten, en ik ga er ook niet naar vragen.
Uitzicht vanaf de R-14
In Žabljak ga ik eerst een kop koffie halen bij de plaatselijke Pekara (Bakkerij). Ja wel de bakkerij die van 7:00 tot 2:00 open is. Die 5 uur, dat de bakkerij dicht is, zijn te weinig om de tafel met een natte lap schoon te maken. De tafel plakt nog steeds. Ik bestel een kop koffie met een paar heerlijke broodjes. Ze hebben hier niet alleen mierzoete maar ook hartige broodjes! Aan de andere tafel staat een Montenegrijnse gids met 2 Franse jonge vrouwen. Ik raak met het 3-tal in gesprek in het Engels, waarbij ik mijn nationaliteit verraad. Natuurlijk gaat het gesprek daarna over het tribunaal. De gids vind het jammer dat het tribunaal niet in Servië of Montenegro heeft plaatsgevonden, waarop ik vraag of zo'n tribunaal dan ooit van de grond gekomen was. Natuurlijk ook even over die Kroatische generaal, die tijdens het aanhoren van zijn vonnis vergif innam. Toen ik hoorde, dat de gids ook Nederlands sprak, vroeg ik hoe dat nu mogelijk was. That's another story, luidde het antwoord. Ik wens hem en de Françaises een prettige dag.
Bloemenpracht nabij Trsa
Mijn rijroute brengt mij voor de laatste keer over de R-14, over de Sedlo pas. Ik had aan het begin van deze weg een bordje Trsa, Plužine zien staan. Dit was precies de richting waarheen ik wil. Daarmee voorkom ik een lange omweg via Nikšić, waar ik woensdag vandaan kwam, en rijd ik een mooiere route.
De rit over de R-14 is weer een feest. Prachtige uitzichten zowel links als rechts van de weg. Op de Sedlo stop ik nu niet, ik heb nog vele kilometers te gaan over deze weg. Ik stap alleen uit om af en toe een foto te maken.
Na een kleine 20km verlaat ik de bergwereld, en rijd ik over een hoogvlakte, die vol staat met bloemen. Terwijl de weg steeds slechter wordt, worden de bloemen alleen maar mooier. De snelheid gaat nu omlaag naar nauwelijks meer dan 20 km/h. Als ik mij steeds meer ga afvragen, waar nu Trsa blijft, zie ik een klein dorp, met een bordje Trsa. Langs de kant van de weg zie een bordje Eko Selo Durmitor. Dit is een camping met kleine hutjes waarin overnacht kan worden. Als beneden aan het meer niets te vinden is, dan kan ik altijd nog hier slapen. Als ik het gehucht weer uitrijd zie nogmaals een bordje naar het huttenkamp, met de letters KTM ernaast. Dat verklaart al die motorrijders op de weg. KTM is een Oostenrijkse motorenfabrikant. Ik wil de nacht niet met motorrijders doorbrengen. Na Trsa begint de weg echt te dalen. Aan één kant heb ik nu de bergwand, aan de andere de diepte van het ravijn, met onderin het Pivameer, een stuwmeer gevormd door de rivier de Piva en de Mratinje dam. Deze dam is met een hoogte van 224m één van de hoogste van Europa. Als ik de auto even stil kan zetten, geniet ik van het waanzinnige uitzicht.
Het Pivameer
Na een aantal keertunnels ben ik beneden aan het Pivameer aangekomen. De brug over de dam brengt mij in het gloednieuwe Plužine. Het oude dorp is tijdens de aanleg van het stuwmeer onder het wateroppervlakte verdwenen. Een mooie omgeving om ergens een kampeerplek te vinden. In het dorp staat er één aangegeven, op een afstand van 10 km. Erop af dus!
Deze 10 km gaan langs de oever van het meer, en daarna langs de rivier, totdat ik een bord camping zie. Bij de receptie de eerste verrassing, de eigenaresse spreekt eigenlijk geen Engels. Ze wist mij met handen en voeten te vertellen dat een overnachting €5,00 kost, en dat haar zoon, die goed Engels spreekt in Plužine werkt. Nu komt de volgende vraag, hoe kom ik op het kampeerterrein? "Street" riep de eigenaresse. Ik rijd dus weer de weg op. Maar de weg gaat alleen maar omhoog, terwijl ik toch echt naar beneden moet. Daar maar terug, waarbij ik de camping weer voorbij rijd. Ergens zie ik een grintpad naar beneden lopen, maar over dit pad ga ik zeker niet naar beneden rijden. Toch maar terug naar de camping. "Street, Street", stond de eigenaresse mij toe te schreeuwen. Nu wees ze duidelijk naar een pad over een grasveld.
De Vrbnica rivier
Dat was dus de Street. Ik rol de auto naar beneden, waarbij ik mij afvraag hoe ik de auto morgen weer naar boven krijg. Het grintpad gaat met 20% naar beneden.
De plek is heerlijk, wat een rust, we zijn met 3 gasten op de camping. Onder mij staat een stel uit Beieren. De Beiers liepen met handdoeken naar de rivier. Een voorbeeld dat ik zeker ga volgen. Nadat ik mij tentje heb opgezet, pak ik mijn boek. Ik heb al dagen niets meer gelezen, nu neem ik de tijd. In een paar uur meer dan 100 pagina's verslonden. De Beiers zijn inmiddels weg bij de rivier, nu is het mijn tijd om een duik te nemen. Het water is overigens wel een stuk frisser dan aan zee, of het water van het meer van Shkodër. Bovenaan de camping zijn het toiletgebouw en de douche, te bereiken via een steile trap.
Op de trap rust een poes met haar 3 kittens. En vertederend gezicht. Bovenaan de trap vraag ik of ik wat te eten kan krijgen, maar helaas, dat lukt niet. De slimme zoon is in Plužine gebleven, en niemand boven verstaat Engels. Ik heb nog wat brood, 1,5 liter Jelenbier, kaas, worst en mayonaise. Hier kan ik vast wat van maken.
Ik breng de avond door met mijn boek totdat het donker wordt om te lezen.
Het is even voor 9:00, ik heb de auto op de Sedlo pas geparkeerd. Buiten is het 5ºC, en de gierende wind maakt het niet leuker. Waarom doe ik dat ook weer?
Gisteren had ik deze plek al verkend, om zijn geschiktheid de Bobotov Kuk te beklimmen. Nu sta ik er in alle vroegte. Het weer is zo extreem, dat ik voor een combinatie van fleece en windjack kies.
Dan kan ik onderweg altijd wat uitdoen.
Vanochtend mijn Franse buurvrouw gedag gezegd. Zij gaat met tent en overige toebehoren de Bobotov Kuk beklimmen. Blijft een geweldige prestatie, ik herhaal de waarschuwing van Anne en Nick van een paar dagen geleden. Vanaf de camping is de beklimming eigenlijk niet te doen. Maar goed, ze lijkt voor hetere vuren gestaan te hebben. Dat blijkt al uit wijze waarop zij haar dieselbrander aanzet. De vlammen spuiten alle kanten op.
Franse buurvrouw en Hongaren
Vannacht hebben we allebei een vreselijke nacht doorgemaakt. De slagregens van gisteravond hebben een vochtige boel achtergelaten. Voeg daarbij de kou van 4ºC, en alles is verteld. Voor het eerst sinds tijden heb ik mijn slaapzak tot bovenaan dichtgeritst.
Gedurende de nacht merk ik mijn tentje toch hier en daar water maakt. Zou na 18 jaar het onvermijdelijke einde daar zijn. Ik heb mijn tentje in 2000 gekocht, en sindsdien heeft mijn tentje in Nederland, België, Luxemburg, Duitsland, Frankrijk, Italië, Oostenrijk, Slovenië, Kroatië, Montenegro, Noorwegen, Zweden, de VS en Canada gestaan. Ik eet yoghurt met muesli en blauwe bessen. Dat gaat erin als klok. Even na 8:30 rijd ik naar de Sedlo pas.
Al lopend merk ik dat mijn knieën de koude nacht slecht verdragen hebben. Iedere stap doet mij zeer en de snijdende wind helpt ook niet. Alleen de zon laat zich onafgebroken zien. 5 sneeuwvelden verder neem ik een weloverwogen en onvermijdelijk besluit. Ik ga niet verder. Vanaf deze plek moet ik nogmaals 100 m dalen, om daarna een 500m stijging naar de top te maken. Ik zoek een plek uit de wind, en lig te genieten van het geweldige uitzicht. Tegen 13:00 ga ik teruglopen, wil ik uiterlijk om 16:00 beneden op de pas zijn, om de dagelijkse hoosbui voor te zijn.
Oversteek sneeuwveld
Op de terugweg neem ik alle tijd om de mooiste foto's te maken. Op de terugweg zie ik bekende gezichten, de Zwitsers die ik donderdagochtend op de camping in Žabljak ontmoet heb. Zij hebben moeite mij te herkennen. Rare jongens die Zwitsers.
Gemzen, in Durmitor NP
Maar het hoogtepunt zijn de gemzen, die vlak bij het pad rondjes lopen. Ik blijf een kwartier in de berm deze beesten bestuderen. Na ook de steilste stukken afdaling bedwongen te hebben bereik ik even na 15:30 de pas. Daar wacht een parkwachter mij op om €3,00 euro parkgeld te innen. Triomfantelijk toon ik mijn 2 dagen terug gekochte 3 dagenticket. Met een glimlach droop de parkwachter af.
De verwachte hoosbui van 16:00 blijft vandaag uit.
Op de terugweg tanken, yoghurt en wijn inslaan. Hierna rijd ik naar een stille camping, de Française is vertrokken, alsook een Nederlands stel uit het oosten.
Laatste uitzicht
Alleen mijn Hongaarse buren zijn er nog. Ik ga heerlijk douchen en scheren. Vandaag ga ik in het dorp een pizza eten. Ik ben te moe nog iets anders te doen.
Op een no-nonsense terras bestel ik een pizza.
De pizza heeft de bijzondere naam pirogi, en heeft iets weg van een calzone met veel zure room, ofwel kajmak zoals ze hier zeggen. Voor ik de pizza krijg, vraag ik wel of de muziek iets zachter kan, keiharde popmuziek van 25 jaar terug is niet zo fijn aan te horen tijdens het eten.
Na het eten bij de pizzeria sluit ik af met een espresso bij de plaatselijke bakkerij met openingstijden van 07:00 tot 02:00, en haal ik een ijsje bij de kiosk. Zondag ga ik naar de grens met Bosnië.
